Yeteneksizsiniz

Derslerime çağırdım sektör temsilcilerinden birisi de akü ve pil üretimi yapan ülkemizin en büyük firmalarından birinin genel müdürü idi. Derste öğrencilerime “benimle birlikte çalışır mısınız?” diye sordu. Öğrencilerimin tamamına yakını “çalışırız” diye cevap verdi. Sonra öğrencilere dönüp “benden kaç lira maaş istersiniz” diye sordu. Öğrencilerim de o günkü rakamlarla 3000 6000 TL arasında rakamlar telaffuz ettiler. Sonra bir öğrencime dönüp “sen benden 4000 TL istedin. Ben sana neden 4000 TL vereyim? Hangi özelliklerin var senin?” diye sordu. Öğrencim biraz şaşırmıştı. Bir şeyler söylemeye çalıştı ama net bir cevap veremedi. Genel müdürün sorusu anlamlıydı. Hangi sektör olursa olsun bireysel özellikler önemli farklılıklar yaratıyordu.

Çevremizdeki şirketlerden katkı aldığımız gibi bazen de çeşitli katkılar da vermek durumunda oluyoruz. Bizler için sektörleri yakından takip etmek anlamında hakikaten önemli.

İşe alım konusunda destek isteyen bir işletme  “hocam sekreter alımında bize yol gösterir misiniz? Niteliğine göre de bir ücretlendirme yapmak istiyoruz?” dedi. Tabii ki kabul ettim. Kulaktan kulağa bile sekreter alınacağı duyulsa günde yaklaşık 10 / 15 tane başvuru olabiliyor. Herhangi bir özelliği olmayan sadece çalışmak zorundayım diyen bir adayın ekonomik şartlara bakıldığında asgari ücretin üstünde bir ücret alması hemen hemen mümkün değildir çünkü işsiz durumda olup hiçbir özelliği olmayan oldukça çok kişinin olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte bir sekreter adayına ne gibi özelliklerin var diye sorduğumuzda “on parmak klavye kullanabiliyorum. Excel tablo yapabiliyorum.” diye cevap verdiğinde bir iki test yapıp, bu adaya bugünkü asgari ücretin daha üstünde bir ödeme yapabiliyoruz. Daha da farklı özelliği bulunan, örneğin “bu odada sen olsan nasıl bir değişiklik yaparsın.” diye sorduğumuz bir aday, bize analitik becerisini kullanarak sağlıklı öneriler getiriyorsa onunda üstünde bir rakam önerebiliyoruz. Bu özelliklerin yanında prezantabl ve kendini düzgün ifade edebilen, diksiyonu iyi bir aday da daha yüksek bir ücret alabiliyor. Bunların üstüne adayın yabancı dil bilmesi en azından telefonların yönlendirebilecek kadar İngilizceye hâkim olması iyi bir maaş almasına neden olabiliyor. İşte sektörlerde kişilerin niteliğine göre rakamlar artabiliyor.

Bir dersime de TAV İcra Kurulu Başkanı Sani Şener gelmişti. Girişimcilik dersinde mühendis ağırlıklı öğrencilerimiz hangi ücretlerle işe girebileceklerini, şanslarının ne olduğunu yoğun bir şekilde sordular. Sani bey de öğrencilere dönüp “Arkadaşlar 30.000 $ verdiğimiz mühendis de var.” O zamanki rakamlarla “3000 TL verdiğimiz mühendis de var. 30.000 TL verdiğimiz mühendisi Amerika’da tanıdığınız bir hocaya bu özelliklerde bir kişiyi nereden buluruz? “diye sorduk. O da şu anda hatırlamıyorum ama Orta Doğu’da bir ülkeyi işaret etti ve bir isim verdi. “O kişiyi gittik bulduk Türkiye getirdik ve şimdi bu maaşla çalışıyor.” Diye tamamladı. İşte bu çok önemliydi. O kişinin özellikleri daha güzel bir ifadeyle diğer mühendislerden farklı olarak sahip olduğu bilgiler onu üst seviyede bir gelir elde etmesini sağlıyordu.

Bu özelliklerimiz ya da yeteneklerimiz bizim zeka ile ilgili işlemleri ne derece başarılı olarak yapabileceğimizi göstermektedir. Örneğin, zeka testleri çeşitli yaşlardaki zeka bölümlerini saptamada kullanılmaktadır. Buna üniversiteye giriş testleri veya ihtisas yapabilmek için tıp fakültesi mezunlarının girdiği Tıpta Uzmanlık Testı (TUS) örnek verilebilir. Amerika’da yönetim için gerekli test (GMAT), hukuk için (LSAT), tıp için (MCAT) testleri de aynı amaçlıdır. Yani bireyin, hukuk, yönetim veya tıp konusundaki bilgi ve yeteneğini saptamak için uygulanır.

Son yıllarda zeka yeteneklerimiz dört kısımda incelenmektedir. Bunlar; sayısal yetenek, sözel kavrama, algılama hızı ve problem çözme düzeyi­dir.

Her işin bireyden beklediği yetenek düzeyi farklılık taşır. Genel olarak düşünürsek, bireyin örgüt içeresindeki hiyerarşisinde yükselmeler olduğu sürece, sahip olduğu genel zeka ve sözel yeteneklerinin yüksek olması onu işinde daha başarılı kılacaktır. Eğer işinde yükselmesine rağmen bu tür zeka ve sözel yetenekleri kısıtlıysa, yeterince başarılı olamayacak­tır. Yüksek bir zeka düzeyi her iş için gerekli olmayabilir. Özellikle yapılan işlerin rutin olduğu, tekrar edilen işlerden oluştuğu işletmelerde yüksek zeka ters bir etki bile yapabilir ve birey kısa zamanda işten sıkılarak, başarısız olabilir. Öte yandan yapılan birçok araştırmada sözel, sayısal ve algısal yetenekler hemen bütün düzeylerde işin ne derece başarılı yİpılabileceğini tayin eden faktörler olarak saptanmıştır. Diğer bir deyimle, belirli bir işteki gerekli zeka yeteneğinin tespiti işin ne derece başarılı olarak yapılabileceğini göstermektedir veya onun işareti olmak­tadır.

Aşağıdaki Tablo da zeka yeteneklerinin sınıflandırılması ve örnekleri gösterilmektedir.

Fiziki yetenekler

Nasıl entelektüel yetenekler belirli işlerin yapılmasında, bireyin işteki hiyerarşide yükselmesinde önemli bir rol oynuyorsa, belirli fiziki yetenek­lerde daha standart olan ve daha az beceri gerektiren işlerin yapılmasın­da da gittikçe önem kazanmaktadır. Başarının gerekli olduğu işlerde dü­zenli bir fiziki güç, ayak ve el becerisi, yöneticiler için önem taşıyan fiziki yetenekler arasındadır.

Çeşitli fiziki işler için dokuz tür temel fiziki yetenek ortaya çıkarılmıştır. Bu yetenekler Tablo’da gösteril­mektedir. Bireyler bu fiziki güçler konusunda büyük farklılıklar gösterdiği gibi, bu yetenekler arasında çok az bir ilişki bulunmuştur. Herhangi birinde alınan yüksek bir skor, diğer bir beceride aynı yükseklikte ortaya çıkmamaktadır. İş görenler arasındaki yüksek bir performans yöneticiler tarafından hangi işler için ne tür bir fiziksel yetenek gerekliliği ortaya çıktıktan, bu tür işlere uygun insanlar alındıktan sonra gerçekleşmekte­dir.

Eğer işe alınan kimse istenen yeteneklere sahip değilse iş de başarısız­lıklar ve performans kayıpları başlamaktadır. Bu nedenle yapılan işlerle, bireylerin yeteneklerinin uygunluğu büyük önem taşır. Örneğin, bir sekreter olarak işe alındıysanız ve yetenekleriniz iyi bir daktilo yazmaya uygun değilse, gerekli talepleri karşılamıyorsa, ne kadar olumlu güdüle­nirseniz güdülenin, ne kadar olumlu tutumlarınız olursa olsun işteki ba­şarınız düşük olacaktır. Bunun karşıtı olarak, yaptığınız iş, sizin yete­nekleriniz altında ise, yani hemen hiç bir caba göstermeden o işi yapıyor­sanız, o zaman da iş performansınız normal bir düzeyde, ancak iş tatmin­sizliğiniz yüksek olacaktır. Bu da örgütün başarısını olumsuz yönde etkileyecektir.

Dokuz Temel Fiziki Yetenek

Güç Faktörleri

1. Dinamik güç : Adale gücünü sürekli olarak kullanabilme
2. Gövde gücü : Karın kaslarını kullanarak güç kullanma
3. Statik güç : Dışarıdan gelen bir güce karşı koyma kuvveti
4. Patlayıcı güç : Çok fazla enerji isteyen işlerde, artarda aşırı güç kullanma yeteneği

Esneklik Faktörler

5. Uzatılmış esneklik : Karın ve sırt kaslarını istediği gibi ve sürede hareket ettirebilme
6. Dinamik esneklik : Çabuk ve tekrar eden esnek hareketler yapma

Diğer Faktörler

7. Vücut Koordinasyonu : Vücudun farklı kısımlarını ayrı fakat koordineli hareket ettirebilme yeteneği
8. Denge : Birçok bozucu güç olmasına rağmen dengenin korunabilmesi
9. Dayanıklılık : Uzun süreli efor gerektiren durumlarda, max. güç gösterebilme