Uzaktan Çalışmanın Etik Boyutları

Bilindiği gibi, haftalık çalışma saati, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesi ile düzenlenmiştir. Bu maddeye göre genel bakımdan çalışma süresi haftada en fazla 45 saat olacak şekilde belirlenmiştir. Aksi kararlaştırılmadığı sürece çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine eşit olarak paylaştırılarak uygulanır. Pandemi nedeniyle uzaktan çalışma sürecinde hem işgören hem de işveren yönüyle en önemli sorunlardan biri çalışma süresi olmuştur. İşveren işgörenlerin 45 saat çalışmadığını, işgören de çalışma saatlerinin dışında da çalışmak durumunda kaldıklarını ifade etmektedirler. İşverenler düşündükleri çalışma süresi eksikliklerini çeşitli yeni yöntemlerle tamamlatma yollarını kullanabilmektedirler. Buna karşın işgörenler mesai saatleri dışına çıkan ve zımni olarak az çalışma iddiasıyla istenilen ilave görevlere, toplantılara ya da telefonlara (SMS dâhil) karşı çıkamamaktadır. Bununla birlikte kamu ve özel sektör tarafından fazla mesailerin de ödenmediği bilinmektedir. Bu bir etik sorunudur.

Pandemi sürecinde devlet desteği olarak verilen kısmi çalışma ödeneğinin özel sektörde önemli bir katkı sağladığı bir gerçektir. Bu politika toplumda sosyal devlet anlayışını pekiştirmiştir. Bununla birlikte sektörel ayırım yapılmaksızın verilmesi sorunlardan biri olarak görülmektedir. Bu süreçte işletme gelirleri değişmeyen sektörler (bankacılık, özel eğitim vs.) hatta gelirleri artan sektörlerle (teknoloji, medya, dayanıklı tüketim sektörü vs.) gelirleri azalan sektörler (ulaştırma, turizm, petrol vs. sektörleri) arasında bir ayırım yapılmamıştır. Sektörlere destek vermek için yapılan uygulamada sektörler arası ölçütler kullanılarak devletin kaynakları daha etkin kullanılabilirdi. Bununla birlikte pandemi sürecinin kısa süreceği beklentisi devletin alacağı önlemleri ötelediği kadar işletmelerin de alacağı önlemleri geciktirmiştir. Kısa dönemli odaklanma kültürümüzün de katkısıyla kamu kurumları ve özel sektör işletmeleri her geçen ay daha zor duruma düşmüşlerdir.

Öte yandan sigortasız çalışanların ilgili devlet desteğinden yararlanmamaları işgörenlere karşı sorumluluğunu yerine getiren işletmelere fayda sağlamıştır. Bir başka ifade ile işgörenlerini sigorta kapsamına alarak etik davranış gösteren işletmeler, sigortasız işgören çalıştıran sektörlere örnek olmuştur.

Özellikle kamu kurum kuruluşlarında yönetsel uygulama farklılıkları çalışanlar arasında haksızlıklara ve etik sorgulamalara neden olmuştur. Esnek çalışma saatlerini uygulayan ya da uygulamayan özel sektör işletmeleri de etik bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Tabii ki fiziksel olarak işletmede bulunması gereken işgörenlerle, işi evinden yürütebilecek işgörenleri ayırt etmek gerekir. Ancak izolasyon için işini evden yürütmesi durumunda olanların önemli bir kısmı gününü ev dışında geçirmeyi tercih etmekte hatta bunları sosyal medyada paylaşmaktan çekinmemektedir. Bu da bir başka etik sorundur.

Farklı bir açıdan bakıldığında ise, işgörenlerin uzaktan/evden çalışmasında internet, bilgisayar, elektrik vb. kullanımı çalışanları ilave giderlere katlanmak durumunda bırakmıştır. Etik bir sorun olarak çıkan bu durumu çözmek için bazı ülkelerin ilgili giderleri karşılamaya yönelik ilave destek verdiği bilinmektedir.

Pandemi sürecinde uzaktan çalışma uygulamasında işgörenlerin psikolojik durumları hemen hemen hiç üzerinde durulmayan konudur. İş hayatıyla özel hayatı birbirine giren, asosyalleşen işgörenlere psikolojik destek verilmesi gerekmekteydi. Covid testi pozitif çıkıp rahatsızlananlar rapor alıp evde kalmalarına rağmen, şayet hastalığı hafif geçiriyorlarsa çalışmalarına devam etmeleri istenmekte, bu da işgörenlerde suiistimal edildikleri hissiyatını uyandırabilmektedir.

Kadınlar için durumun farklı bir boyutu da vardır. Yapılan araştırmalar kadın çalışanların uzaktan çalışma sürecinde iş yüklerinin arttığını göstermektedir. Özellikle evli ya da evli/çocuklu çalışanlar için oldukça yoğun ve yorucu bir süreç devam etmiştir.
Yapılan popüler yayınlarda pandemi sürecinde işgörenlerin yaklaşık %10’unun kronik rahatsızlığının olduğu görülmektedir. Oranın oldukça yüksek olarak ortaya konması, ilgili raporların alınma tarihleri ile pandemi süreci arasında ilişkiyi araştırma konusu haline getirmiştir.

Genel olarak uzaktan çalışma etik sorunların artmasına neden olmuştur.
*TOSYÖV – ALEN Uzaktan Çalışmanın Etik Boyutları Formu, Prof.Dtr. Ali Halıcı tarafından özetlenmiş ve derlenmiştir.